Służba Dyplomatyczna Stolicy Apostolskiej jest najstarszą w świecie. Natomiast wiek XVII był "złotym okresem" również dla rozwoju polskiej dyplomacji, pomimo iż Rzeczpospolita nie posiadała jeszcze swych stałych przedstawicielstw. Z drugiej strony kontakt Rzeczypospolitej ze Stolicą Apostolską był najsilniejszą i najdłużej trwającą relacją dyplomatyczną, kontynuowaną bez przerwy od doby jagiellońskiej do drugiej wojny światowej (jedyny wyłom spowodowany został przez trzeci rozbiór Polski). Od drugiej połowy XVI w. Watykan miał już w Polsce stałe, rezydencjalne przedstawicielstwa. Jest więc oczywiste, że przebadanie problematyki organizacji, funkcjonowania i sposobu pracy zwłaszcza XVII-wiecznej nuncjatury apostolskiej w Polsce możemy zaliczyć do priorytetowych prac badawczych.

1. Stan badań nad nuncjaturą apostolską w Polsce

      Korespondencja nuncjuszów od dawna uznawana jest przez historyków za jedno z najważniejszych źródeł w badaniach nad przeszłością. Stąd to od dłószego już czasu znana jest w wielu krajach europejskich inicjatywa wydawnicza zmierzająca do opublikowania akt nuncjatur w całości lub w wyborze. Edycje tego typu źródeł powstały w Niemczech i w Austrii, we Francji i w Hiszpanii, a ponadto w Portugalii,Belgii, Włoszech i Czechach.
      Polska nuncjatura, pomimo że nie należała do nuncjatur pierwszej rangi, to jednak na gruncie polskim jest przedstawicielstwem dyplomatycznym o tak wielkiej ciągłości i systematyczności, że nie znajduje żadnego innego odpowiednika (pierwszym nuncjuszem działającym w Polsce już w latach 1519 - 1521 był wywodzący się z Vincenzy Włoch Zaccaria Ferreri (*1479 H1524). Od ponad 200 lat w trzech podstawowych wymiarach prowadzone są badania nad polską nuncjaturą. Owe zasadnicze kierunki badań to:

1. studia nad historią instytucji nuncjatury, jej genezą i ewolucją, a także organizacją oraz zasadami działania i składem osobowym personelu wraz z legatami, nuncjuszami i internuncjuszami na czele;
2. poszukiwania źródeł (związanych z nuncjaturą) w przeważającej mierze dotyczących historii Polski, a przechowywanych zasadniczo w archiwum i bibliotece watykańskiej, ale równieó w licznych tego typu instytucjach rzymskich, włoskich bądź też europejskich;
3. i wreszcie krytyczne edycje zgromadzonych źródeł, które pozwalają na podjęcie pierwszych w pełni naukowych badań. Bardzo często rzucają one nowe światło zarówno na wiele ciemnych plam historii Polski, jak też na istniejące hipotezy i stereotypy.

      Z kolei jeśli idzie o trzeci kierunek, wspomnianych powyżej badań, to po rzymskich kwerendach archiwalnych, znanych już w czasach Zygmunta Augusta i Zygmunta III, o pierwszych większych osiągnięciach na tym polu można mówić dopiero w wieku XIX. Ich autorami byli - z jednej strony - historycy żyjący na emigracji i związani z Wydziałem Historycznym Towarzystwa Literackiego w Paryżu, powstałego w r. 1836, a z drugiej - dopiero po otwarciu Archiwów Watykańskich w r. 1881 - członkowie Polskiej Akademii Umiejętności, zorganizowani w tzw. Ekspedycji Rzymskiej (1886 - 1897), pracujący pod przewodnictwem profesora Stanisława Smolki, a następnie Władysława Abrahama i Jana Fijałka. W efekcie zgromadzili oni 111 tek odpisów, z których wydano tylko akta nuncjatur batoriańskich (Ludwik Boratyński). W okresie międzywojennym należy odnotować, po pierwsze, publikacje francuskiego jezuity Marie Josepha Rouëta de Journel, dotyczące dokumentów nuncjatur w okresie rozbiorów Polski, a po drugie - cenne serie wydawnicze ojców bazylianów, skupionych wokół ukraińskiego czasopisma "Analecta OSBM" z Atanazym Grzegorzem Welykyjem na czele. Natomiast w czasie powojennym wypada zaznaczyć ogromny dorobek edytorski (ponad 100 tomów) przedstawicieli emigracji rzymskiej, kierowanych przez Panią profesor Karolinę Lanckorońską i ks. profesora Waleriana Meysztowicza, zrealizowany w ramach działalności Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Z kolei w latach sześćdziesiątych wspomniane kierunki prac badawczych podjęli historycy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, reprezentujący obydwa tamtejsze Instytuty Historyczne (m. in. Ryszard Bender, Henryk Damian Wojtyska, Ludomir Bieńkowski i Wiesław Müller).
      W efekcie już w r. 1973 Henryk Damian Wojtyska opisał stan przygotowania do druku korespondencji nuncjuszów w Polsce do r. 1572, a następnie w r. 1977 w postaci monografii przedstawił nowoczesną syntezę na temat genezy nuncjatury i jej funkcjonowania w okresie Soboru Trydenckiego. W niespełna dziesięć lat później, przy poparciu Pani profesor Karoliny Lanckorońskiej i całego Instytutu Historycznego w Rzymie, Wojtyska jako kierownik Katedry Dziejów Teologii KUL zgromadził grono młodych historyków pochodzących ze środowisk Lublina, Warszawy, Wrocławia oraz Krakowa, i formując zespół kwalifikowanych wydawców, zainicjował bardzo rozszerzoną i nowoczesną zarazem edycję akt nuncjatury polskiej, obliczoną na 60 tomów.

2. Prace edytorskie i badawcze księdza doktora Tadeusza Fitycha

      To właśnie w ten nurt badawczy wpisuje się zarówno prezentowany pierwszy tom krytycznej edycji akt nuncjatury G. B. Lancellottiego (1622 - 1627) będący efektem bezpośredniej współpracy z O. prof. H. D. Wojtyską i Polskim Instytutem Historycznym w Rzymie w latach 1986 - 88, rozwijanej w ramach swego rodzaju Adrugiej wyprawy rzymskiej oraz opublikowane (lub złożone do druku) przyczynki, jakie powstały w wyniku wieloletnich prac badawczych prowadzonych w znacznej mierze na uniwersytetach włoskich i niemieckich.

2a. Dotychczas opublikowalem

• Herb rodziny Lancellottich oraz jej przedstawiciela Jana Chrzciciela Lancellotti - nuncjusza apostolskiego w Polsce (1622 - 1627),"Saeculum Christianum" 1(1994), n. 1, s. 161-172;
• Kariera kurialna i dyplomatyczna do roku 1614 Giovanniego Battisty Lancellottiego nuncjusza apostolskiego w Polsce w latach 1622-1627, w: Słowo nieskowane, Księga Jubileuszowa dla ks. Jana Kruciny, red. A. Nowicki, J. Tyrawa, Wrocław 1998, s. 661-672;
• Obecność nuncjusza Giovanniego Battisty Lancellottiego na sejmach, "Saeculum Christianum" 5(1998), n. 2, s. 145-194;
• (Recenzja): Donato Squicciarini, Nunzi Apostolici a Vienna [Nuncjusze Apostolscy w Wiedniu], Libreria Editrice Vaticana Citt del Vaticano [1998], ss. 295; przedmowa i prezentacja autora, 56 barwnych fotografii, "Saeculum Christianum" 5(1998), n. 2, s. 228-230;
• (Recenzja): Urban Fink, Die Luzerner Nuntiatur 1586-1873 (Zur Behördengeschichte und Quellenkunde der päpstlichen Diplomatie in der Schweiz. Mit einem Nachvort von Erzbischof Dr. Karl-Josef Rauber), Collectanea Archivi Vaticani 40; Luzerner Historische Veröffentlichungen Band 32, Luzern Stuttgard 1977, ss. 437, "Saeculum Christianum" 5(1998), n. 2, s. 231-233;
• Początki Misji Dyplomatycznej Giovanniego Battisty Lancellottiego, 31-szego nuncjusza apostolskiego w Polsce (1622-1627), "Roczniki Teologiczne KUL" 46(1999) z. 4, s. 79-118;
• Rekomendacje Zygmunta III Wazy w sprawie kardynalatu Giovanniego Battisty Lancellottiego nuncjusza apostolskiego w Polsce w latach 1622-1627, "Nasza Przeszłość" (1999) t. 91, s. 171-206;
• Podstawowe źródła do badań nuncjatury Giovanniego Battisty Lancellottiego w Polsce (1622-1627), "Saeculum Christianum" 6(1999), n. 2 s. 209-224;oraz "Studia Warmińskie" 36(1999), s. 125-140;
• Korespondencja internuncjusza audytora Antonio Francisco Cirioli z Sekretariatem Stanu w przededniu sejmu zwyczajnego zwołanego w Warszawie w 1623 roku (edycja listów od 26 XI 1622 do 24 I 1623), "Folia Historica Cracoviensia" 6(1999), s. 111-128;
• Diecezja Nola w latach 1615-1655. Rządy biskupa Giovanniego Battisty Lancellottiego nuncjusza apostolskiego w Polsce (1622-1627), "Studia Teologiczno - Historyczne Śląska Opolskiego" 19(1999), s. 135-171;
• Całościowe zestawienie źródeł nuncjatury Giovanniego Battisty Lancellottiego posła papieskiego w Polsce w latach 1622-1627, w: Służcie Panu z weselem. Księga pamiatkowa ku czci kard. Henryka Gulbinowicza...), red. ks. Ignacy Dec, t. 2: W służbie teologii, Wrocław 2000, s. 137-180;
• Krąg rodzinny Giovanniego Battisty Lancellottiego, 31-szego nuncjusza apostolskiego w Polsce, "Roczniki Teologiczne KUL" 47(2000) z. 4, s. 81-112;
• Pierwsze wizytacje kolegiów papieskich w Polsce (Z działalności G. B. Lancellottiego nuncjusza apostolskiego w Polsce (1622-1627), w: W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego. Księga Jubileuszowa poświęcona czci Księdza Profesora Antoniego Młotka, red. M. Biskup, T. Reroń, Wrocław 2000, s. 723-756;
• Korespondencja internuncjusza Antonio Francisco Cirioli z Sekretariatem Stanu w przededniu sejmu zwyczajnego zwołanego w Warszawie w 1623 roku [Cz. II. edycja listów od 26 XI 1622 do 24 I 1623), "Folia Historica Cracoviensia" 7(2000), s. 81-105, nr 5-28;
• Pół wieku służby Kościołowi Giovanniego Battisty Lancellottiego - nuncjusza apostolskiego w Polsce (1622-1627), "Saeculum Christianum" 7(2000) nr 2, s. 67-90;
• Półroczna podróż do Warszawy Giovanniego Battisty Lancellottiego, nuncjusza apostolskiego w Polsce w latach 1622-162, "Studia Gnesnensia" XIV (2000) s. 225-242;
• Instrukcja Początkowa Giovanniego Battisty Lancellottiego, 31-szego nuncjusza, "ABMK" 73(2000) s. 145-213;
• Osobowość i prestiż prałata Giovanniego Battisty Lancellottiego nuncjusza apostolskiego w Polsce (1622-1627), "Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego" 20(2000), s. 299-330;
• Charakterystyka biskupów polskich w okresie nuncjatury Giovanniego Battisty Lancellottiego i Onorato Viscontiego (lata 1622 -1636), "Częstochowskie Studia Teologiczne" 28(2000) s.257-278;
• Inizi della missione diplomatica di Giovanni Battista Lancellotti- nunzio apostolico in Polonia (1622-1627), "Lateranum" LXVII(2001) fasc. 1 . s.71-111;
• Personel i organizacja nuncjatury Giovanniego Battisty Lancellottiego, 31-szego nuncjusza apostolskiego w Polsce, "Saeculum Christianum" 8(2001) nr 1, s. 41-80;
• Włoska działalność Giovanniego Battisty Lancellottiego, "Studia Warmińskie") XXXVIII(2001);
• Korespondencja dyplomatyczna Giovanniego Battisty Lancellottiego Nuncjusza Apostolskiego w Polsce w latach 1622-1627; , "Poznańskie Studia teologiczne" X(2001), s. 253-328;
• Biskupi i Senatorowie Duchowni w oczach dyplomacji watykańskiej z połowy XVII w., w: Pamiętnik XVI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, Wrocław 15 - 19 września 1999 r.), t. III: Przełomy w historii, cz. 1, [Toruń 2002], s. 433-448;
• Przedstawiciele włoskiego rodu Lancellottich zaangażowani w życiu Kościoła i w rozwój nauk w okresie od XVI do XVIII w., w: In Omnibus Caritas "Sborník Katolické teologické fakulty", Svazek IV. Poct devadesátých narozenin Prof. ThDr. J. Kadlece, Univerzita Karlova v Praze Nakladatelství Karolinum [Praha 2002], s. 129-162

2b. Złożono do druku

• Pierwszy Proces Informacyjny sporządzony w nuncjaturze Giovanniego Battisty Lancellottiego (02-11 V 1623 Warszawa, Andrzej Lipski wskazany na diecezję kujawską;
• Obraz biskupów polskich w oczach nuncjuszy papieskich z połowy XVII w.;
• Wstęp do badań nad diecezją Nola w XVII wieku;
• Dwie polskie podróże Giovanniego Battisty Lancellottiego nuncjusza apostolskiego w Polsce w latach 1622-1627;
• Problematyka kościelna w korespondencji i dokumentach Giovanniego Battisty Lancellottiego posła papieskiego w Polsce w latach 1622-1627, UAM Poznań;
• Koligacje rodzinne Lancellottich w okresie XVI-XIX w.;
• Pierwszy miesiąc służby nuncjusza apostolskiego w Warszawie. Giovanni Battista Lancellotti (1622-1627);
• Lo stemma della famiglia Lancellotti nonche del suo rappresentante Giovanni Battista nunzio apostolico in Polonia negli anni 1622-1627;
• Giovanni Battista Lancellotti biskup Noli w latach 1615-1655 (mapy, reprodukcje, zestawienia tabelaryczne).